وظایف حاکمان و کارگزارن

[بهمن پور]

سبک زندگی اسلامی از کتاب مفاتیح الحیاه تالیف حضرت آیت العظمی جوادی آملی ( دام ظله العالی )

رهبران و کارگزارن نظام اسلامی در برابر مردم وظایفی دارند . این وظایف در جهت رشد و تعالی بندگان خدا و حمایت از جان و مال و آبروی آنان است و در اینجا بر مهم ترین آن ها مرور می شود .

1-دانش افزایی
حاکمان در نظام اسلامی وظیفه دارند با تاسیس مراکز آموزشی و پژوهشی مانند مهد کودک ، دبستان ، دبیرستان ، دانشگاه و.. مقدمات تربیت صحیح و رفع جهل و تعلیم علوم و فنون در عرصه ها و رشته های گوناگون را برای امت اسلامی فراهم سازند و آنها را به سمت تسخیر قلۀ رفیع دانش سوق دهند .
امیرمومنان (ع) در باره می فرماید :.... و اینکه شما را آموزش دهد تا جهل از میان شما برچیده شود و شما را با ادب آشنا کند تا فرهیختگان گردید.(1)
در حدیث دیگری امام (ع) می فرماید: بر حاکم اسلامی است که حدود اسلام و ایمان را به مردمی که ولایت او را پذیرفته اند بیاموزد. (2)

2-امید بخشی و تحیر زدایی
از مهم ترین وظایف حاکم و کارگزار این است که هنگام فتنه و سختی روزگار و در شرایطی که امت دچار گمراهی و سر درگمی است ، نور امید را در دل های آنا بیفشاند و مردم را از نا امیدی ، تفرقه و تحیر رهایی بخشد .
امیرمومنان ، علی (ع) در وصف رسول گرامی (ص) به عنوان حاکم و رهبر امت اسلامی می فرماید :«.... خدا با فرستادن پیامبر ، مردم را از جهالت ، گمراهی و سرگردانی رهانید » .(3)
در جای دیگر می فرماید : ... او طبیبی بود که برای درمان مردم همواره در گردش بود. مرهم هایش توانبخش و ابزار طبابت او همواره آماده بود تا هر جا نیاز شد، آن را به کار گیرد؛ دل های نابینا و حیران را بصیرت دهد. گوش ناشنوا را شنوا کند و زبان های لال را به گفتن به هنگام سرگردانی و غفلت وا دارد .(4)
تحیر زدایی از امت اسلامی توسط حاکمان اسلامی چنان مهم است که اگر تبلیغ و ارشاد و نصیحت و تذکر موثر واقع نشده جا دارد برای تحقق آن از سر و جان گذشت ، جنان که سالار شهیدان تاریخ بشر ، حضرت امام حسین (ع) چنین کرد. در بخشی از زیارت اربعین آن حضرت می خوانیم : « ... او خون دل خویش را داد تا بندگان تو را زا جهالت و سرگردانی گمراهی برهاند .»(5)

3-در دسترس مردم بودن
دسترسی آسان مردم به حاکمان و کارگزارن در نظام اسلامی برای حل مشکلات ، مایه نجات حاکمان از آتش است .
امام صادق (ع) فرمود: هر کس کاری از کارهای مردم را به عهده گیرد و عدالت پیشه کند و دَرِ خود را بر روی مردم بگشاید و موانع بین خود و آن ها را از میان بردارد و خدمت به مردم را ملاک کار و نظر قرار دهد ، خدا را سزاست که او را در روز قیامت از هراس خطر آتش دوزخ امان دهد و به بهشت در آورد .(6)

4-تزکیۀ نفس و تهذیب
پاکسازی جان با تخلیه از رذایل اخلاقی و تحلیه به فضائل نفسانی بر هر مسلمانی لازم و ضروری و بر رهبران و کارگزاران نظام اسلامی لازم تر است .
امیرمومنان (ع) می فرماید : کسی که رهبری مردم را می پذیرد باید پیش از آنکه به تعلیم و تربیت دیگران بپردازد به ترتیب خود همت گمارد و باید ترتیب عملی او پیش زبانی او باشد . کسی که معلم و مربی خویش باشد ، به احترام و تکریم سزاواتر است از کسی که معلم و مربی دیگران است .(7)

5-حفظ اسرار مردم
حاکمان و کارگزارن نظام اسلامی ، افزون بر حفظ حرمت مردم وظیف دارند عیوب و اسرار آنان را بپوشانند و از هتک حرمت آنان جلوگیری کنند ، بلکه در صورت آشکار شدن عیوب باید آن ها را تطهیر و کار مومن را حمل بر صحت کنند .
امیرمومنان علی (ع) در عهد نامۀ خویش به مالک اشتر می فرماید : باید دورترین مردم از تو و مبغوض ترین آنان نزد تو کسانی باشند که در پی عیوب مردم هستند . طبیعی است که در مردم عیوبی هست و حاکم باید بیش از دیگران در پوشش آن ها بکوشد . پس درپی عیوب مخفی مردم نباش . تو تنها وظیفه داری عیوبی را که برایت آشکار شده است ، تطهیر نمایی و خدا خود درباره عیوبی که بر تو آشکار نشده ، داوری خواهد کرد . تا می توانی عیب و راز دیگران را بپوشان ، تا خدا راز تو را از مردم بپوشاند . (8)

6-چشم پوشی از خطاها
چشم پوشی از خطا و لغزش های مردم و احسان د رحق نیکوکاران از دیگر وطایف حاکمان و کارگزارن در نظام اسلامی است .
امیرمومنان (ع) به مالک می فرماید : به همان اندازه که دوست داری خدا در حق تو عفو و گذشت داشته باشد از عفو و گذشت خود به مردم ببخش . (9)

امام صادق (ع) هم فرمود: بر حاکم لازم است سه چیز را درباره خاص و عام رعایت کند :
الف- دادن پاداش نیکو به نیکو کاران تا به کارهای خیر تشویق شوند
ب- چشم پوشی ا زگناه خطاکاران تا توبه کنند و از راه خطا با زگردند .
ج- تالیف قلوب همۀ اقشار مردم با احسان و انصاف .(10)
امام سجاد (ع) نیز درباره وظایف حاکم می فرماید : وظیف تو در برابر مردم این است که در میان مردم به عدالت رفتار کنی و با آنان همانند پدر مهربان باشی و از خطای نادانان چشم پوشی و در کیفر آنان شتاب نکنی و در برابر این نعمتی که خدا به تو داده و تو را به حاکمیت آنان برگزیده شکرگزار باشی [ و هر دو گروه سزاوار بهره برداری از عدل و صیانت از ظلم اند .] (11)

7-محبت به مردم
امیرمومنان (ع) در عهد نامه مالک اشتر خطاب به او می فرماید :... از اعماق دلت نسبت به مردم احساس رحمت داشته باش و به آن ها محبت کن و لطفت را از آنان دریغ مدار . برای آنان همچون درنده مباش که خوردنشان را غنیمت شماری ، زیرا مردم دو دسته اند : یا برادران دینی تواَند یا غیر مسلمان و همانند تو انسان اند [ و هر گروه سزاوار بهره برداری از عدل و صیانت از ظلم اند .] (12)

8-حراست از مرزها
حاکم اسلامی وظیفه دارد با به بکار گیری ابزار ها و امکانات مناسب از مرزهای جغرافیایی کشور اسلامی حراست کند وکوتاهی در این کار به آسیب پذیری و نابودی نظام اسلامی می انجامد . امیرمومنان (ع) می فرماید : برای حاکم سزاوار نیست در حفظ مرزها کوتاهی کند . (13)
همان بزرگوار در سخنی دیگر در دفاع از مرز اسلامی در برابر هجوم شامیان در خطاب به کوفیان چنین فرمود: فرصت ها را از کف مدهید و بلاد دور دست کشور اسلامی را نگهبانی کند . آیا نمی بینید که آتش جنگ د ربلاد شما شعله ور و چگونه حیات شما هدف تیر دشمن است .(14)

9-گزینش صالحان برای مسئولیت ها
به کارگیری افراد صالح و متعهد در مدیریت نظام اسلامی از وظایف حاکمان است و مدیریت کارگزاران و مدیران ناصالح د رنهایت به ناکار آمدی نظام می انجامد . امیرمومنان (ع) می فرماید : سزاوار نیست برای حاکمان در سه مورد کوتاهی کنند : حراست ا زمرزها ؛ رسیدگی به حقوق پایمال شده ؛ گزینش شایستگان برای مسئولیت های مختلف .(15)

10-حمایت از محرومان
دفاع از محرومان و مظلومان و حقوق آنان از وظایف روشن نظام اسلامی و حاکمان و کارگزارن آن به شمار می آید ، امیرمومنان علی (ع) می فرماید : خدا زا حاکم اسلامی پیمان گرفته است که د ر برابر پُر خوری ستمگران و گرسنگی مظلومان سکوت نکند . (16)

11-عدم اعتنا به سخن مردم
حضرت امیر مومنان (ع) به مالک اشتر می فرماید : .. ای مالک ! در تصدیق سخن چینان و چاپلوسان هرگز شتاب مکن ، زیرا آنان حیله گر و فریبکارند ، هر چند خود را همانند خیرخواهان جلوه می دهند .(17)

12-پیرهیزاز ظلم و دروغ و خیانت
پیامبر اکرم (ص) فرمود: هر کس رهبری مردم را به عهده ب***د و به آنان خیانت کند ، خدا بهشت را بر او حرام می کند . (18)
امام صادق (ع) فرمود: خدا حاکمان ظالم را به سبب ستمگری نابود می کند .(19)
امام رضا (ع) فرمود: هرگاه حاکمان دروغ بگویند باران نمی بارد و هرگاه سلطان ستم کند دولت سست و بی اعتبار می گردد .(20)



پاورقی ها
1-نهج البلاغه خطبه 34
2-غرر الحکم . ص 341
3-نهح البلاغه . خطبۀ 1 بند 34
4-نهج البلاغه خطبه 108
5-مصباح المتهجد . 589 . زیارت اربعین امام حسین (ع)
6-الامالی . صدوق . 245
7-نهج البلاغه . حکمت 73
8-نهج البلاغه . نامه 53- بند 24-25
9-نهج البلاغه . نامه 53. بند 109
10-تحف العقول . ص 319
11-الفقیه .ج2.ص 621
12-تحف العقول . ص 126-127
13-تحف العقول . ص 319
14-نهج البلاغه. خطبه 238
15-تحف العقول . ص 319
16-الامالی . طوسی ص 374
17-نهج البلاغه . نامه 53. بند 27
18- تنبیه الخواط و نزهة النواظر .ج2.ص 227
19-مستدم الوسائل . ج11.ص 374
20-الامالی مفید .ص 310